ایرانیان و نژادپرستی پنهان و آشکار

نژادپرستی دو نوع دارد: نژادپرستی پنهان (Implicit racism) و نژادپرستی آشکار(Explicit racism). بارزترین نمونه‌های تاریخی نژادپرستی آشکار به آپارتاید آفریقای جنوبی و یا نازیسم آلمان هیتلری بازمی‌گردد، اما نژادپرستی پنهان به صورت ناخودآگاه در ذهن‌ها می خزد، درست همان زمانی که می‌گوییم عرب‌ها اینگونه‌اند یا ترک‌ها آنگونه.

نکته دیگر اینکه لفظ نژادپرستی بسیار عام است و اگر بخواهیم در مورد یه ملت قضاوت کنیم باید این لفظ را خرد کرده و تشریح‌اش کنیم. نژاد پرستی طبق تعاریف جامعه‌شناس‌ها قایل شدن تفاوت میان انسان‌ها برپایه نژاد آن‌هاست. نژادپرستی در سه بعد می تواند مشاهده شود: ابعاد «فکری»، «احساسی» و «رفتاری». یعنی لزوماً نباید کسی دیگری را در خیابان کتک بزند، همین که بدون در نظر گرفتن فردیت انسان‌ها، باور خاصی در مورد یک نژاد داشته باشیم نژادپرستی است.

و اما نژادپرستی دو نوع دارد: نژادپرستی پنهان (Implicit racism) و نژادپرستی آشکار(Explicit racism). بارزترین نمونه‌های تاریخی نژادپرستی آشکار به آپارتاید آفریقای جنوبی و یا نازیسم آلمان هیتلری بازمی‌گردد، اما نژادپرستی پنهان به صورت ناخودآگاه در ذهن‌ها می خزد، درست همان زمانی که می‌گوییم عرب‌ها اینگونه‌اند یا ترک‌ها آنگونه.

حال فرهنگ چیست؟ فرهنگ مجموعه عادت‌ها و رسوماتی است که نسل به نسل منتقل می‌شوند و باورها و رفتارهای مردم یک جامعه را شکل می دهند. فرهنگ نژادپرستی، گونه‌ای از تفکر، احساس و یا رفتار نژادپرستانه است که به طور خودکار از نسل گذشته به ارث می رسد.

نژادپرستی در فرهنگ کهن ما ریشه‌ای نداشته است. همین که بزرگانی چون سعدی، عبید زاکانی، ابونصر فارابی، ابوریحان بیرونی، ملاصدرا، ابن سینا و بسیاری دیگر افکار و احساسات خود را به زبان عربی هم بیان می‌کردند حاکی از همین تساهل فرهنگی است. با این حال یکی از ویژگی‌های فرهنگ، پویایی آن است. فرهنگ به صورت مرتب و پی‌وسته به روز می‌شود و تغییر می‌کند و این ما هستیم که بسیاری از عقاید و باورها را به فرهنگ جامعه تزریق می‌کنیم.

این حقیقت که ما نخبگانی نداریم که نژادپرستی را تئوریزه و توجیه کنند نشان می‌دهد که «نژادپرستی آشکار» در میان روشنفکران ما وجود ندارد، اما همین نخبگان با تکرار جوک‌ها و یا مسخره کردن نژادهای مختلف در قالب طنز، درست به مانند باقی مردم و به صورت ناخودآگاه این نگاه را در جامعه تقویت می کنند.

حال دوباره می‌توان پرسید آیا ایرانی‌ها نژادپرست هستند؟ جواب هم مثبت است و هم منفی! «نژادپرستی پنهان» در میان ایرانیان به وفور مشاهده می‌شود اما نژادپرستی آشکار به شیوه آلمان نازی ناچیز است. و پرسش دیگر اینکه آیا این نژادپرستی پنهان به صورت فرهنگ به ما منتقل می‌شود؟ بازم هم پاسخ هم مثبت است و هم منفی.

جولان‌گاه روشنفکران جهان خودآگاه است. پس «نژاد پرستی پنهان» به دلیل ماهیت ناخودآگاه خود نتوانسته است در ادبیات و هنر ما رسوخ پیدا کند. همین مصونیت ادبیات و هنر، فرهنگ جامعه را نیز تا حد بسیاری در برابر گسترش نژادپرستی مقاوم ساخته است، اما فرهنگ زاویه دیگری هم دارد. بستر عامیانه و مردمی فرهنگ که به صورت مداوم در حال تغییر و بازتولید خود است گرفتار «نژاد پرستی پنهان» شده و این آموزه شومی است که نسل به نسل منتقل می‌شود.

نویسنده: هادی شبان آزاد