تفاوتهای فیزیکی و روانی زنان نسبت به مردان موضوع مهم و غیرقابل انکاری است. این ویژگی خصوصا در شرایط سخت و فشارهای جسمی و روانی میتواند میزان آسیبپذیری آنان را تغییر دهد؛ یکی از این موارد، زندان است. از آنجا که در موقعیتهایی مثل بازداشت، زندان و بازجویی همه افراد تحت فشار هستند و احتمال برخورد فیزیکی وجود دارد؛ ناچاریم به ویژگیهای جسمی و روانی زنان نیز توجه کنیم.
۱. تفاوتهای زنان و مردان
الف) ویژگیهای جسمی زنان
توجه به ساختار فیزیکی بدن زنانه در این بحث اهمیت زیادی دارد. استخوان زنان ظریفتر از مردان و در نتیجه تحمل فشار استخوانهای زنان کمتر است. مهمتر از این موارد، تفاوت در حفره شکمی است که داشتن رحم و احتمال بارداری، هر ضربهای به شکم را برایشان حساس میکند. از طرف دیگر عادت ماهانه و دردها و ناراحتیهای آن و احتمال باردار بودن هم جزو خصوصیات فیزیکی زنانه است که همیشه و همهجا آنها را درگیر میکند.
به این ترتیب اهمیت رسیدگی پزشکی در مورد زنان ضروریتر به نظر میرسد. در حالی که وضع عمومی سلامت در زندانها و خصوصاً بندهای سیاسی، بسیار ناامیدکننده است.
ب) ویژگیهای روانی زنان
هرچند نوع تربیت، ویژگیهای شخصیتی، گرایشهای فکری و… بر میزان تحمل افراد در موقعیتهای گوناگون اثر دارد؛ اما زنان از نظر روحی و روانی، نسبت به مردان حساستر و عاطفیتر هستند. این به معنی ضعیفتر بودن آنها نیست ولی ناگزیر سطح تحمل آنان را تغییر میدهد.
تفاوت نوع هورمونهای زنانه و مردانه، ساختار عاطفی و احساسی آنها را میسازد؛ بنابراین تغییرات زیاد سطح هورمونهای زنان، آنها را حساستر و آسیبپذیرتر میکند.
پ) جنسیت، حربهای برای فشار بر زنان: یکی از دغدغههای مهم هر زنی احساس امنیت فیزیکی است که با احساس امنیت جانی برابری میکند و برای بعضی از آن هم فراتر میرود. متاسفانه علیرغم اسلامی بودن حکومت و قانون ایران، به نظر میرسد در این مورد محدودیتی برای ماموران قانون وجود ندارد. استفاده از الفاظ ناشایست، خطاب «هرجایی» دادن و هر نوع کلمه رکیک و دشنامهای جنسی که در هر شرایطی برای زنها آزاردهنده است، در زندان بهعنوان اهرمفشار و حتی نوعی ابزار شکنجه استفاده میشود.
۲. تفاوت موقعیت خانوادگی و اجتماعی زنان
برخلاف مردان، زندانی شدن زن (به هر دلیلی) میتواند باعث بیآبرویی خانواده او باشد؛ حتی خانوادههای مدرن و غیرمذهبی هم از بازداشت و زندانی شدن دخترانشان هراس بیشتری دارند. این موضوع میتواند دغدغه ذهنی مضاعفی برای زنان و دختران زندانی ایجاد کند.
الف) ترس از تجاوز
یکی از دلایل نگرانی همیشگی خانوادهها از حبس و حتی بازداشت دخترانشان، ترس قدیمی از هتکحرمت آنان است. اخبار و شایعات درباره صیغه یا مورد تجاوز قرار گرفتن دختران باکرهای که سالهای اولیه پس از انقلاب به اعدام محکوم میشدند، هنوز از ذهن ایرانیان پاک نشده است. شایعه یا واقعیتی که میگفت: بنابر اعتقادات اسلامی، دخترانی که باکره بمیرند به بهشت خواهند رفت. به همین دلیل دختران عضو سازمان مجاهدین خلق و دیگر گروههای مخالفان که به مرگ محکوم میشدند، شب پیش از اعدام به عقد زندانبان درمیآمدند تا از بهشت محروم شوند!
ب) مادر بودن
یکی از ویژگیهای مهمی که شرایط زنان زندانی را تغییر میدهد «مادر بودن» آنهاست. وابستگی شدید فرزند به مادر و بالعکس، تحمل زندان را برای هر زنی سختتر میکند. طبیعتاً بچهها در سن پایین هم از نظر فیزیکی و هم از نظر عاطفی به مادر وابستهاند و این وابستگی دوطرفه، فشار مضاعفی برای زنان زندانی خواهد بود. کم بودن دفعات ملاقات و کوتاهی طول مدت آن، بر نگرانی و دغدغههای آنها میافزاید؛ خصوصاً که زندانیان سیاسی به تلفن هم دسترسی ندارند تا از احوال خانوادهشان با خبر شوند. زنان زندانی یک تا دوبار در ماه میتوانند ملاقات حضوری با فرزندانشان داشته باشند و کمسن بودن بچهها هم تاثیری بر این زمان ندارد.