«فیتیله» چگونه آتش گرفت؟
روایت یک اتفاق و حاشیههایش! (آبان 1394)
روز جمعه ۱۵ آبان: آیتمی از شبکه دو سیما تحت عنوان «فیتیله» پخش می شود که موجبات رنجش مخاطبان به ویژه ترک زبانان را فراهم آورد. در این آیتم طنز که یکی از قسمتهای مجموعه فتیله با نام هتل فتیلهای بود، پدر و پسر تُرک زبانی قصد تَرک زود هنگام هتلی را دارند که علت آن را به صورت دست و پا شکسته به مسئول پذیرش، با مخلوط ترکی و فارسی، بوی بدی اعلام میکنند که از اتاقشان میآید. مدیر پذیرش بعد از بررسی متوجه میشود که فرزند مسافر، به جای استفاده از مسواک از فرچه توالت برای شستن دهان خود استفاده کرده و این بوی بد از دهان او متصاعد میشود. این داستان به تصویر کشیده می شود رنجش و ناراحتی هموطنان ترک را در پی داشت و البته مخاطبان به طور عام نیز این شوخی را مناسب ندانسته و در کنار نادرست دانستن توهین به قومیت ها این شوخی را توهین به مقام انسانی دانستند.
شنبه ۱۶ آبان: کمال الدین پیرموذن نماینده مردم اردبیل در صفحه مجازی خود نوشت: «بدین وسیله توهین آشکار رسانه ملی اقتدارگران خودحق پندار خودپسند در برنامه دیروز فیتیله به ترک زبانهای مکرم را محکوم میکنم و بهعنوان نماینده آذری زبان کشور بزرگ ایران اسلامی اشعار میدارم تا تحقیق و تفحص از صداوسیما و ارجاع پرونده به قوه قضائیه با همکاری دوستان این توهین علنی نابخردان را پیگیری خواهم کرد.»
شنبه ۱۶ آبان: پاسخ علیرضا آقایی تهیهکننده «فیتیله»، این گروه صمیمانه از سوء تفاهم پیش آمده از همه بینندگان با ارزش برنامه فیتیله عذرخواهی کرده و بار دیگر تاکید می کند بقای برنامه فیتیله و هر برنامه تلویزیونی دیگر متکی به نگاه پر مهر بینندگان آن برنامه می باشد و رضایت قلبی ایشان آرزو همیشگی این برنامه است.
شنبه ۱۶ آبان: پاسخ محمد مسلمی کارگردان «فیتیله»، مگر می شود و می توانیم به توهین و تحقیر فکر کنیم؟ مگر می توانیم به آزار هم میهنان مان بیاندیشیم. به عنوان کارگردان «فیتیله» افتخار کرده و می کنم که فرزند ایران و آذربایجانم. مگر می شود که عموهایی که بیست و چهار سال با شما زندگی کرده اند در مقام توهین به ملت غیور آذربایجان نمایشی را اجرا کنند. ما خدمتگزار شماییم امید ما شمایید. نمی گوییم در این چند سال اشتباه نکرده ایم اما می دانید و می دانیم که گل بیعیب فقط خداست.
یکشنبه ۱۷ آبان: سازمان صداوسیما شبانه اولین اطلاعیه خود را صادر کرد و در آن ضمن ابراز احترام این سازمان به قومیت ها و اقلیت ها در بخشی از اطلاعیه خود آورد: «متاسفانه روز جمعه ۱۵ آبان ماه، در یكی از بخش های برنامه «فیتیله» كه از جمله برنامههای ویژه كودكان و نوجوانان در شبكه دو سیماست، به سبب اشتباه، بیدقتی و فقدان نظارت درست عوامل برنامه ساز و ناظر برنامه، دیالوگهایی به زبان آذری (؟) بیان می شود كه باعث تمسخر و در نتیجه رنجش خاطر و ناراحتی هموطنان غیور و عزیز آذری زبان شده و شكایاتی را موجب می شود. در این خصوص، رسانه ملی با وجود سهوی بودن این مساله، وظیفه خود میداند ضمن عذرخواهی از هموطنان و خصوصا آذری زبانان عزیز (؟) و به دور از هر گونه توجیه رسانهای، برای رفع كوچكترین ابهام و بدبینی هموطنان عزیز آذری زبان (؟) كشورمان برای فرزندان پرتلاش و خدمتگزارشان در صداوسیما، موارد و تصمیمات متخذه را به اطلاع این عزیزان و همه مخاطبان رسانه ملی برساند» از جمله تصمیمات مشخص سازمان در این اطلاعیه توقف پخش برنامه «فیتیله» تا رسیدن به نتیجه نهایی و همچنین توبیخ و برکناری مدیران مربوطه بود و بیان شد که در این زمینه مدیر پخش و مدیر گروه کودک شبکه دو به دلیل سهل انگاری و جانشین مدیر پخش كه مسئول نهایی نظارت برنامه هاست نیز توبیخ و از مسئولیت بركنار می شوند.
دوشنبه ۱۸ آبان: در شهرهای مختلف ایران، از جمله در تبریز، ارومیه، اردبیل، زنجان، دانشگاههای ابهر مراغه، برگزار شد. شرکت کنندگان در این تجمعها پلاکاردهایی در اعتراض به «نژادپرستی» و «تبعیض علیه ترکها» در دست داشتند. در تجمعات تبریز، درگیریهایی بین معترضان و نیروهای امنیتی به وجود آمد که باعث زخمی شدن و دستگیری چند نفر شد. یک ماشین پلیس نیز توسط معترضان تبریزی به آتش کشیده شد. بنا به گزارش خبرگزاری صداوسیما، در جریان این تجمعات «به برخی اماکن عمومی در تبریز آسیب رسانده شد.» دویچهوله به نقل از سایتهای محلی گزارش داد که در شهرهای اردبیل، مشکینشهر، اهر، ارومیه، پارسآباد مغان و تبریز چند نفر از شرکتکنندگان در تجمعات، دستگیر شدند. بنا به ادعای این سایتهای محلی این افراد تنها «به دلیل شرکت در تجمعات ضد نژادپرستی» دستگیرشدهاند.
دوشنبه ۱۸ آبان: محمد سرافراز رییس سازمان صداوسیما در سخنان خود از یک سهل انگاری یاد کرد و گفت: با مدیران و عناصر دخیل در این مساله تأسف بار كه موجب رنجش خاطر هموطنان عزیز آذری زبان شده است رفتار جدی و رسیدگی كامل می شود. وی با اشاره به بركناری و توبیخ دو نفر از مدیران شبكه دو سیما و چند نفر از عناصر و عوامل تولید و نظارت این برنامه افزود: رسانه از خطای به وجود آمده پوزش می طلبد و در ایفای وظایف خود در تحكیم وحدت اقوام و انسجام ملی با همتی مضاعف تلاش خواهد كرد.
۱۹ آبان: گروهی از دانشجویان دانشگاه تبریز در محوطهٔ این دانشگاه تجمع کردند.
۲۱ آبان: راه اندازی کمپین «با من شوخی کنید» توسط محراب قاسم خانی! محراب قاسم خانی در صفحه مجازی خود با اشاره به آذری بودنش، ویژگی های شخصیتی و جسمانی اش را برشمرد و از مردم خواست تا با او شوخی کنند. وی در متن خود یادآور شد که انسان ها می توانند فارغ از تفاوت ها یکدیگر را دوست داشته باشند و از مردم خواست موارد قابل شوخی خود را بنویسند و با هشتگ به کمپین «با من شوخی کنید» بپیوندند
مقصر اصلی جنجال فیتیله کیست؟
مقصر اصلی، هرگز تهیهکننده، کارگردان، مسئول و جانشین بخش، ناظران و مدیران مرتبط نیستند، مقصر اصلی تفکری است که یک قرن پیش، کارگزاران فرهنگی پهلوی به مدد سیاستمداران و شرقشناسان غربی بنیانش نهادند و با بنیادگذاری مکتبی غیرانسانی، ایران را پرآشوب کردند؛ مکتبی که ایران را مساوی فارس میخواند و غیرفارسها را دیگریهایی میداند که باید به خودی تبدیل شوند.
چه باید کرد؟
آیا نباید شریان آب گلآلود و مسموم را از سرچشمه بخشکانیم؟ آیا اخراج یک کارمند یا صدور بیانیه عذرخواهی کافی است؟ دو راه بیشتر نداریم، یا بگذاریم مبلغان اندک این اندیشه آزادانه به انکار و تحقیر ادامه بدهند و یا با اتکا به مبانی ارزنده آزادی فرهنگها و زبانها، به سیاست تکریم واقعی قومیتها روی آوریم. حقوق زبانی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آنان را محقق کنیم و با وضع قوانین مشخص، از هرگونه تبعیض، تحقیر، انکار و … جلوگیری کنیم. باید برای مقابله و جلوگیری از فجایع آینده، احکام قضائی بسیار سنگینی علیه تمام کسانی صادر شود که اقوام را تحقیر میکنند، فرهنگ و زبان آنها را انکار میکنند و با اهانتها و تهمتهای رنگارنگ علیه نخبگان فرهنگی و مدافعان زبان و فرهنگ اقوام، مشغول نفرتپراکنی و بحرانسازی هستند. باید کاری کرد که تحقیر و تمسخر اقوام، امری عادی تلقی نشود و هیچکس جرئت ارتکاب این خطای نابخشودنی را نداشته باشد.